'koelpungel'

"Koelpungel" is een Limburgs woord. Hoe dit in het Nederlands te vertalen? Voor zover ik weet bestaat er geen Nederlands woord voor. Alhoewel het ook geen Duits woord is, valt het wel nog het beste uit te leggen met behulp van de Duitse taal.

Het Duitse 'Kuhle' betekent 'kuil, gat'. Het Limburgse 'koel' betekent hetzelfde, maar het Limburgse 'de koel' staat ook voor 'de mijn', d.w.z. de steenkolenmijn.

Het Duitse woord 'Pungel' betekent 'bundel'. Het Limburgse woord 'pungel' zou je kunnen vertalen als 'plunjezak'.

Een 'koel(mijn)pungel(plunjezak)' is echter geen zak, maar een dichtgeknoopte blauw/wit geruite handdoek. De mijnwerkers hadden een 'koelpungel' bij zich als zij van huis naar werk gingen en vice versa. Hierin zat hun schone (onder)goed. Na een dag werken ondergronds kwamen zij pikzwart bovengronds. Voordat zij naar huis gingen, wasten zij zich eerst in het badhuis, kleedden zich om en gingen met hun vuile goed in de dichtgeknoopte handdoek huiswaarts.

In 2004 heb ik op verzoek van mijn nicht P. een 'koelpungel' gebeeldhouwd.

Haar broer, mijn neef W. vond deze zo mooi dat hij eveneens een opdracht gaf voor een koelpungel, maar dan mét drinkfles. Als voorbeeld stuurde hij mij onderstaande ontwerptekening en kreeg ik de originele mijnwerkersdrinkfles van zijn vader te leen.

  

 

 
Ik begin met een blok belgisch hardsteen, 30 x 25 x 25 cm met een gewicht van 55 kg. Van de rechthoekige blok worden eerst waar nodig een aantal kanten afgeschuind.
 
 
Om tot een goede verhouding van de afmetingen te komen, wordt er van de hoogte van de steen een laag van 5 cm 'weg'gehakt.
 
 

Nu de koelpungel er 'nog uithalen'. Eerst de grote vormen bepalen van de fles, de plooien en de knoop van de handdoek. Vervolgens deze vormen steeds gedetailleerder uitwerken.
 
 

Wanneer het hakken van de vorm klaar is en het oppervlak daar waar nodig glad gevijld en geschuurd is, kan ik beginnen met de volgende fase: het uitwerken van de 'geruite' handdoek. Daartoe worden eerst heel nauwkeurig de 'witte' en 'zwarte' vlakjes op de steen getekend. De 'witte' vlakjes worden 2 à 3 mm uitgehakt, zodat ze 'lager' komen te liggen en de hogergelegen vlakjes gepolijst kunnen worden. Door het polijsten worden deze vlakjes donkerder van kleur. Dit gebeurd met waterproof schuurpapier. Te beginnen met nr. 80, vervolgens nr. 120, 160, 200, 240, 400, 600. Nu zijn de donkere vlakjes 'mat' gepolijst en zwart van kleur geworden. Het is mogelijk om verder te polijsten met nr. 800, 1000, 1200, maar dan is de steen 'glanzend' gepolijst en dat zou bij dit werkstuk afbreuk doen aan de 'stofuitdrukking'.

Tot slot heb ik van ijzerdraad de 'beugelsluiting' van de fles gebogen, op kleur gebracht en bevestigd en het geheel in de was gezet.

 

 

 

 

 

 

 

 

Het uiteindelijke resultaat, de gebeeldhouwde koelpungel met het voorbeeld. Afmeting van het beeld is nu 20 x 31,5 x 23,5 cm (h x l x b) en weegt 22,5 kg.